Sanitas per aquam, czyli do zdrowia przez wodę
Kurort
Kuracyjne tradycje Sopotu sięgają początków XIX wieku, jednak pamiętać należy, że początkowo to nadmorski klimat i woda morska, a nie solanka, stanowiły leczniczy surowiec.
W dniu 4 czerwca 1823 r. w gdańskiej gazecie ogłoszeniowej „Intelligent Blatz” pojawił się następujący anons: Niżej podpisany niniejszym ma zaszczyt zawiadomić, że budowa jego sopockiego zakładu kąpielowego jest na tyle zaawansowana, iż od środy 11 czerwca, w sześciu pokojach kąpielowych będzie można zażywać kąpieli w podgrzewanej wodzie morskiej. Bilety za cenę 1 florena są dostępne w gdańskim zakładzie kąpielowym, jak również w Sopocie u Michaela Dietricha, przedostatni dom przy drodze do domu kąpielowego. Bilety są ważne tylko na tegoroczny sezon kąpielowy – dr Haffner.
Przez następnych ponad 150 lat – najpierw w kolejnych zakładach kąpielowych, a potem w Zakładzie Balneologicznym prowadzonym przez Wojewódzki Zespół Reumatologiczny – jako surowiec balneologiczny wykorzystywana była woda morska.
Odwiert solankowy
W latach 60., w związku z kuracyjnymi tradycjami Sopotu i zapotrzebowaniem na leczenie uzdrowiskowe, planowano stworzenie dzielnicy uzdrowiskowej i budowę nowego zakładu balneologicznego w południowej części miasta. Zgodnie z założeniami, zakład miał przede wszystkim zapewnić leczenie chorób gośćcowych i rehabilitację narządów ruchu, a dla takiego profilu lecznictwa pożądana była określonej jakości woda lecznicza. Powstała dokumentacja, w której przedstawiono założenia wykonania poszukiwawczego odwiertu solankowego. Ostatecznie odwiert wykonany został dopiero w kolejnej dekadzie na podstawie projektu wykonanego w I971 r., w ramach realizowanego przez Instytut Geologiczny tematu: „Badania dla oceny zasobów wód mineralnych, w rejonie Zielonej Góry, Gdańska, Łodzi, Poznania i Wrocławia”. Odwiert zlokalizowano na terenie planowanego przyszłego Zakładu Balneologicznego, przy ul. Bitwy pod Płowcami 57 (współrzędne geograficzne: szerokość geograficzna północna - 54°26’05”, długość wschodnia - 18°35’06”) w miejscu położonym 2,2 m n.p.m.
W kolejnym roku przeprowadzono prace wiertnicze, zakończone na głębokości 1173,2 m, po osiągnięciu stropu utworów cechsztynu. Ponieważ zamiast spodziewanych wapieni nawiercono od razu anhydryt, nadzór geologiczny podjął decyzję o zakończeniu wiercenia i zlikwidowaniu dolnej części otworu (do głębokości około 950 m). W otworze pozostawiono dolną część zasypu, a na nim wykonano korek cementowy w strefie głębokości 839 - 854 m. Po przepłukaniu otworu i zlikwidowaniu zasypu rozpoczęto badania hydrogeologiczne. W dniu 4 maja 1973 r. przedstawiciele Wydziału Zdrowia P.W.R.H w Gdańsku, Zjednoczenia „Uzdrowiska Polskie” oraz Instytutu Geologicznego i Wykonawcy otworu stwierdzili, że wykonane badania hydrogeologiczne są wystarczające, aby przekazać otwór do eksploatacji. Otwór został zatłoczony wodą słodką i zamknięty huczkiem. Ponieważ budowę nowego zakładu balneologicznego przy ul. Bitwy pod Płowcami planowano dopiero za kilka lat, doprowadzono solankę z otworu Sopot IG-1 do starego zakładu, odwiert formalnie przekazano do eksploatacji Wojewódzkiemu Zespołowi Reumatologicznemu w Sopocie i zapomniano o nim na ponad dwadzieścia lat.
Uzdrowisko
W 1996 r. sopoccy radni, jako jedni z pierwszych w kraju, uchwalili Strategię Rozwoju Miasta, zawierając w niej następującą misję: „Sopot to bezpieczne miasto uzdrowiskowe o wysokim standardzie usług turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i kongresowych”. Rozpoczęto starania o uzyskanie statusu uzdrowiska i koncesję na eksploatację solanki.
Uzdrowisko prócz klimatu i czystego środowiska (wolnego także od hałasu) musi się jeszcze wykazać zasobem naturalnych surowców leczniczych. W Sopocie nie było z tym kłopotu, ponieważ istniał już odwiert solankowy, gdzie na głębokości ok. 800 m dokopano się solanki sprzed 70 mln lat, chlorowo-sodowo-jodkowo-bromkowej, o wysokim stężeniu (4,45 proc.), nadającej się do kąpieli, płukań, inhalacji, leczenia chorób reumatycznych, nerwobólów, stanów pourazowych, łagodzenia stresów i nerwic.
W kwietniu 1997 r. ówczesny prezydent Sopotu, Jan Kozłowski, uroczyście uruchomił pompy. Solanka ze źródła św. Wojciecha (przypadało akurat 1000-lecie jego śmierci i pierwszej wzmianki o Gdańsku) popłynęła rurami do zabytkowego Zakładu Balneologicznego i do zbudowanych po sąsiedzku grzybków inhalacyjnych.
Zakład Górniczy
Chociaż sopocka solanka posiadała atest, z prawnego punktu widzenia nie miała jednak statusu wody leczniczej. Dopiero 1 stycznia 2002 roku Ministerstwo Środowiska uznało sopocką wodę solankową za leczniczą. Tego samego dnia weszła jednak w życie nowelizacja przepisów prawa geologicznego i górniczego z 1994 r., na mocy której nad eksploatacją złoża czuwać może jedynie Zakład Górniczy po nabyciu specjalnej koncesji. I tu sprawa się skomplikowała – solanka jest państwowa, studnia należy do Zakładu Balneologicznego, a zgodnie z wprowadzoną nowelizacją Zakład Górniczy, który nadzorować ma eksploatację źródła, nie może być powołany przy gminie.
Teoretycznie Zakład Górniczy mógłby oczywiście zostać powołany przez gospodarza zdroju, czyli Zakład Balneologiczny, ale dla szpitala, wykorzystującego solankę wyłącznie na potrzeby własne, byłoby to działanie całkowicie nieekonomiczne, zważywszy, że wiązało się z inwestycją w stworzenie samego zakładu i utrzymanie etatowych pracowników oraz zakup koncesji od Skarbu Państwa. Rozważane było założenie przez Miasto i województwo (jako współwłaścicieli działki) spółki, która mogłaby wystąpić o koncesję na użytkowanie solanki, jednak ostatecznie teren Zdroju został wydzierżawiony Kąpielisku Morskiemu Sopot, zarządzającemu już molem w Sopocie, i to ono założyło pierwszy w Sopocie Zakład Górniczy.
Kuracje solankowe
Sieć solankowa zaczęła się rozrastać. Początkowo z zabiegów solankowych korzystać można było wyłącznie w funkcjonującym w ramach Wojewódzkiego Zespołu Reumatologicznego (obecnie Pomorskie Centrum Reumatologiczne im. Jadwigi Titz-Kosko) Zakładzie Balneologicznym (więcej tutaj), dziś możliwości jest znacznie więcej.
W roku 2007 do sieci solankowej podłączone zostało Sanatorium MSWiA w Sopocie (więcej tutaj).
W roku 2013 r. uroczyście otworzono Sopockie Centrum Windsurfingu i Ratownictwa, w ramach którego powstał m. in. budynek Rozwoju Motorycznego z basenem solankowym, na którym prowadzone są zajęcia przez Fundację Sport na Zdrowie, a z którego korzystać mogą wszyscy mieszkańcy (więcej tutaj). Projekt został zrealizowany przez Miasto, przy dofinansowaniu z Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej oraz z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego.
W czerwcu 2018 r. wykonane zostało pierwsze przyłącze solanki do podmiotu prywatnego – Ośrodka Żeglarskiego Sopot 34, w którym stanęły tężnia solankowa i jacuzzi (więcej szczegółów tutaj).
W roku 2021 wykonano kolejne przyłącze – do hotelu Sopotorium, dzięki czemu goście bawiący w hotelu korzystać mogą zarówno z basenu solankowego, jak i zabiegów opartych o solankę (więcej szczegółów tutaj).
W roku 2022 eksploatację solanki i zarządzanie siecią przejęła spółka AQUA-Sopot, odpowiedzialna do tej pory za dostarczanie sopocianom wody i odbiór ścieków. Spółka pracuje obecnie nad koncepcją rozwoju działalności w oparciu o sopocką solankę i planami stworzenia Sopockiego Centrum Kuracyjnego w rejonie Zdroju Św. Wojciecha.
W bieżącym roku sieć solankowa wzbogacona została o nowe przyłącze, doprowadzające wodę leczniczą do tężni w ogrodzie Muzeum Sopotu. W tym samym czasie kolejną tężnie na Sopockich Błoniach postawił Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji.